Rozwój społeczny dziecka – zadanie dla rodziców czy rówieśników?
Rozwój społeczny dziecka zaczyna się już w pierwszych dniach jego życia. Początkowe, nieliczne relacje dziecka, głównie z najbliższymi opiekunami, stopniowo poszerzają się o kolejne osoby zaangażowane w jego życie. W ten sposób ilość kontaktów społecznych rośnie, jednak nadal, w dużej mierze, są one ograniczone do osób dorosłych, ewentualnie starszego rodzeństwa. Dla rozwoju kompetencji społecznych dziecka niezwykle istotny, poza w/w, jest również kontakt z innymi dziećmi.
Wiek szkolny jest czasem intensywnego rozwoju społecznego dziecka. Wagę tego etapu podkreślał znany psycholog, zajmujący się rozwojem człowieka, E.H. Erickson, wskazując na jedno z jego najważniejszych zadań rozwojowych – wejście w grupę rówieśniczą. Potrzeby przynależności do grupy i działania wspólnie z jej członkami stają się najważniejszymi elementami podejmowanych przez dziecko działań. Aktywność i udział w grupie samo w sobie jest dla dziecka niezwykle satysfakcjonujące i przyjemne, a dodatkowo rozwija jego kompetencje społeczne. Dziecko uczy się współdziałania w zespole, opanowuje normy i zasady, potrafi podporządkować się nowym regułom. Dzięki interakcjom w grupie rówieśniczej rozwija się także empatię. Zaczyna dostrzegać różne perspektywy tego samego problemu i uczy się rozwiązywania konfliktów. Ma również okazję wzmocnić umiejętność prowadzenia dyskusji oraz czerpania informacji zwrotnych o sobie. Aktywność dziecka w grupie sprzyja budowaniu zaufania do innych i do samego siebie, a opinia kolegów wpływa na budowanie poczucia własnej wartości.
Mimo tak ogromnego znaczenia relacji rówieśniczych, dzieci w wieku szkolnym nadal potrzebują w swoim świecie dorosłych. To oni bowiem dają przykład i stają się pierwszymi nauczycielami, a nawet inicjatorami kontaktów społecznych – umawiając się na spacery, wyjazdy z innymi rodzicami, zachęcając do wspólnej zabawy z rówieśnikami. Ważne jednak, by te działania nie szły za daleko. Bowiem dzieci, które mają szansę same nawiązywać znajomości, ćwiczą zachowania społeczne, uczą się podtrzymywać relacje rówieśnicze i rozwiązywać konflikty. Wsparcie emocjonalne i dobre, pozytywne relacje z najbliższymi rozwijają wiarę we własne możliwości. To rodzic jest dla dziecka pierwszą osobą, od której będzie ono oczekiwać pomocy przy poniesionej porażce, wskazania możliwości i zapewnienia poczucia bezpieczeństwa. Rodzina jest też idealnym miejscem budowania podwalin umiejętności kooperacji, która rozwija się dzięki wspólnej pracy i tworzeniu obrazu grupy jako terenu współpracy, zamiast rywalizacji. Rozwój kompetencji społecznych, opiera się również na rozmowie o tym, co jest dla nas naprawdę ważne, o naszych wartościach i celach. Umiejętność zadawania pytań i uważnego słuchania tego, co dzieci mają do powiedzenia, jest dobrym przykłady tego, jak w prosty sposób można okazywać innym szacunek i zainteresowanie.
Podsumowując, wiek szkolny jest czasem, w którym dziecko potrzebuje większej swobody i samodzielności w kontaktach z rówieśnikami i jednoczesnego, stałego wsparcia w relacji z rodzicami. Pozwala to na rozwój szeregu kompetencji zarówno dzięki interakcjom z dorosłymi jak i z rówieśnikami. Nauka samodzielności, poczucie bezpieczeństwa, wsparcie emocjonalne i poznawcze oraz dostarczanie wzorców, to umiejętności wzmacniane głównie przez rodziców. Przebywanie w grupie uczy natomiast współdziałania, przestrzegania norm grupowych, doskonali samokontrolę oraz umiejętność przyjmowania i wydawania opinii, zaspokaja potrzeby przynależności do grupy i wspólnego z nią działania. Wszelkie kompetencje społeczne, niezbędne w dorosłym życiu kształtują się na podstawie relacji i działań podejmowanych przez dziecko. Odpowiedni stosunek do pracy czy zdolność nawiązywania satysfakcjonujących relacji w życiu dorosłym zaczynają rozwijać się już w szkole. Podobnie, dojrzała tożsamość dorosłego człowieka, to również wynik jego rozwoju społecznego przebiegającego w tym okresie. Dlatego, by przyszły dorosły posiadał wszelkie, niezbędne do dalszego rozwoju, umiejętności oraz miał wiele pozytywnych doświadczeń, ważne jest zadbanie o dwustronne – rodzinne i rówieśnicze, wsparcie rozwoju kompetencji społecznych dziecka.
Alicja Kowalska – psycholog szkolny